“SAPA: ANGAY AMPINGAN” (Bisaya Article)

Usa lamang sa daghang kinaiyahan ang Hubang River nga gipanghambog sa mga residente sa barangay Hubang, San Francisco, Agusan del Sur tungod kay gawas nga nindot tan-awn, daghan pa ug nahimong tabang ngadto sa katawhan.

Ang Hubang River mao’y primerong kuhaanan ug tubig sa mga residente dili lamang sa mga taga barangay Hubang kundili apil na taga laing barangay. Ang tubig gikan sa sapa ginagamit para limpyo, laba, ligo, pangluto, bisbis sa mga tanom ug para ipainom sa mga kahayupan. Nahimo usab kini nga trasportasyon tungod kay ang uban residente, ipaanod na lamang sa sapa ang ilang mga kinuhang kahoy gikan sa bukid aron dili na maghago ug pas-an. Sa ingun aning paagi, mahuman ang paghakot ug kahoy sa hamubo nga oras ug dili pa kaayo kapuyon ang naghakot. Makita usab ang mga nagkalain-laing mga hayop sama sa isda, pasayan, kasag ug mga kabibi. Anaa sad ang mga gulay nga lain-lain ug klase sama sa pako nga mutubo lamang duol sa sapa. Ang maong mga tanom ug hayop mao’y kasagaran mamahimong sud-an o pagkaon sa ubang mga residente tungod kay libre unya daghan pa ug sustansya.

Apan tungod sa walay igong pagtagad sa gobyerno ug kulang sa pahimangno ang mga gumagamit sa sapa, inanay nga nadaot ang Hubang River. Ang kaniadto tin-aw kaayo nga tubig sa sapa, nalubog; ang mga hayop nga nagpuyo, nag-anam ug kahurot; ang mga gulay ug ubang tanom, nagkagamay. Tungod niini, ang ubang mga residente napugos pagpataud ug gripo kay wala na nisalig sa tubig sa sapa. Makita sad ang mga basura nga anaa maglutaw-lutaw sa sapa tungod sa mga residente nga maglabay ug basura bisan asang dapita. Kining pagpasagad sa mga tao niresulta sa pag-abot sa mga lain-laing matang sa hayop nga namuyo s sapa sama sa linta ug alimatok. Posible sad nga makakuha ang mga residente ug sakit nga SISTO, usa ka klase sa sakit nga makuha gikan sa tubig nga hugaw ug barado nga kanal sa sapa.

Gumikan niini nga kamatuoran, nagkahiusa ang mga opisyales sa barangay Hubang, kadagkuan sa lungsod, health experts, ug mga residente nga ibalik ang kalimpyo sa sapa. Ang mga opisyales nagbutang ug mga balaod sama sa pagpangayo ug multa ni bisan kinsa nga makit-ang naglabay ug basura dili lang sa sapa kundili bisan asang dapita, gidili usab sa sapa ang pagpanguha sa mga gagmay’ng isda. Ang mga residente inubanan sa mga health experts or barangay health workers nanglimpyo sa sapa. Gipangkuha ang mga basura, mga dili angay nga sagbot ug gitarong ang mga imburnal aron dili na magbara ang tubig.

Paghuman sa nagkahiusang kalihukan, nakabalo ang mga residente sa mga epekto o resulta sa walay pag-atiman sa kinaiyahan ilabi na sa kasapaan. Inanay na usab nga nibalik ang sa unang maanindot nga Hubang River.

PROSTITUSYON: UNSAY ANGAY BUHATON?

Tumang kalisud mao’y nag-unang hinungdan mao nga nagkadaghan ang mga kaso sa prostitusyon.

Ang mga palaliton nag-anam ug kamahal, plitihan nagkadako samtang ang sweldo sa katawhan inanay lamang ang pagsaka. Mao kini ang kasagarang hinungdan kun nganong mas pilion sa uban natong mga kaigsuonan ang magbaligya ug lawas aron makakwarta.

Ang goberno nagmugna ug mga programa alang sa atong mga kaigsuonan ilabi na ang mga kabayin-an sama sa estudyante nga tungod kay gusto makalampos sa pag-eskwela, napugos pagbaligya sa dungog. Aron kini mapugngan, naay nga eskolarship nga gipanghatag. Naa usab mga kumpanya nga mudawat ug mga part- timer aron makatabang sa mga naglisod nga estudyante. Sa ingun-aning paagi, mahatagan ug limpyong matang nga trabaho ang mga naglisod.

Gipangusgan usab sa Department of Health ang mga programa nga may kalambigitan sa mga prostitutes kun mga taong nagbaligya ug lawas. Bisan asang dapita ilabi na sa mga syudad, makita ang mga pahinumdom sa negatibong epekto sa lawas nga posibleng makuha sa mga taong anaa na ug sa mga nagplano pa nga musoway pagsulod sa trabahong hugaw. Mga sakit nga HIV, STD ug AIDS ang mga nag-unang sakit nga makuha sa pagsulod sa ingon ani nga trabaho ug kining mao nga mga sakit mahimong muguba sa kaugmaon ug sa kinabuhi sa tao. Kining mao nga mga pahinumdom makita sa telebisyon, madungog sa radyo, mabasa sa peryodiko ilabi na sa mga health centers.

Usa usab sa mga nangusog sa pagsugpo sa protitusyon mao ang mga kapulisan. Sila naga-inspeksyon sa mga balay kahilayan aron masiguro nga walay prostitusyon nga nahitabo sa maong mga lugar. Ang mga kapulisan usab nagmugna ug mga balaod aron mahatagan ug saktong silot ang mga tao nga anaa sa prostitusyon mabuhi. Sanglit mas gitagaan sa atong mga kapulisan ug dagkong silot ang mga taong mamahimong dalan kun recruiter aron sa ingun aning paagi, malikayan ang pagdaghan sa mga prostitutes o mga taong nagbaligya ug lawas.

Ang uban usab nga mga relihiyusong grupo, nag awhag sa tao ilabi na sa kababayin-an nga mubalik sa pagsalig sa atong Labawng Makagagahom. Ilang gipahimangnuan kadtong mga prostitutes o nagbaligya ug dungog nga ang pagmahay ug pagbag-o dili pa ulahi. Kanunay andam ang atong Ginoo nga mupasaylo sa kadtong andam magbag-o.

Tungod nianing mga programa sa gobyerno ug ubang mga nagpakabanang grupo, inanay na nga nius-os o nagkagamay ang mga kaso sa prostitusyon. Ang kinahanglan lamang paningkamutan sa atong mga kadagkuan nga kinahanglan alerto sila pirme or magbinantayon sa ilahang mga trabaho.